Her yaşta görülebilen ve kozmetik deformiteden ciddi kardiyak pulmoner sorunlar ile ölüme kadar gidebilen fiziksel bir deformite yani omurganın lateral deviasyonuna Skolyoz denmektedir. Anatomistler 200 yıl önce herkeste hafif derecede skolyoz bulunduğunu keşfetmişlerdir. Yine son yıllarda Belçika'da yapılan bir çalışmada 265 çocuktan sadece 2 sinde simetrik omurga gözlemlenebilmiştir.
Skolyoz Araştırma Cemiyeti (Scoliosis Research Society) omurganın 10 derece ve üstü deviasyonlarını Skolyoz olarak değerlendirmekte ve Ortopedi cerrahisinde 20 derece altı için tedavi protokolü bulunmamaktadır.
Merkezden en uzak lateral deviasyona uğramış omur Apeks (Apikal vertabra) olarak adlandırılır ve Skolyoz, bu Apikal vertabra’nın bulunduğu bölgeye göre isimlendirilir. (örn. Apeks torakal bölgede ise Torakal skolyoz olarak isimlendirilir.)
Eğrinin dış büküm kavisi (konveks) sağa doğru ise Sağ Skolyoz, sola doğru ise Sol Skolyoz olarak tabir edilir. Apeks geçiş bölgesinde bulunursa (örn:T11-L1) tanımlama iki bölgenin ismi ile yapılır. (örn: Torako-Lumbar Skolyoz)
Skolyoz temel olarak ikiye ayrılır.
1.Yapısal Skolyoz
2.Yapısal olmayan (Fonksiyonel) Skolyoz
Hastanın öne fleksiyonu ve/veya lateral fleksiyonunda yapısal skolyoza sahip hastalarda açılanmada düzelme görülmezken, fonksiyonel skolyoza sahip hastalarda açılanmada düzelme görülür.
Fonksiyonel skolyoz genellikle omurgaya dış etkenlerden kaynaklı kısa bacak veya Pelvik asimetrisi gibi sorunlarıdır.
Erken yaşta oluşan asimetriler, omurların gelişim evresinde omur yapısında değişimlere sebep olabilir ve Fonksiyonel olarak başlayan sorun Yapısal Skolyoza dönüşebilir.
Yapısal Skolyoz
En sık görülen yapısal Skolyoz T8 Apeksinde T5-T11 arasında bulunan sağ skolyozdur.
Bu bölgede görülen sol skolyozlarda nörolojik etioloji (Şiringomiyeli veya Arnold-Chieri Tip 1) aranmalıdır.
Bir araştırmada 1600 skolyoz hastasından sadece 27 tanesi sol skolyoz olarak tespit edilmiş ve 27 kişiden 9 nda nörolojik etioloji görülmüştür.
Yapısal Sağ Torakal Skolyozda açıyı kompanse eden lomber açılanma bulunur ki bu durum çift skolyoz ile karıştırılmamalıdır. Kompanse Lomber açı fleksiyonla kaybolur.
Geniş torakal yapısal skolyoza sahip hastalarda ciddi kardiorespiratoral sorunlar bulunur ve istatistikler erken ölümleri kayıt etmiştir.
TorakoLomber açılanma genellikle T11 Apeksli T8-L3 arasında bulunur. Baş Pelvis mid-line’nın lateraline doğru kayar. Bu tip skolyoz hastalarında kardiopulmoner rahatsızlıklar daha az görülür, fakat yetişkinlerde açı derecesi hızla artış gösterir.
Lomber açılanma genellikle L3 Apeksinde T12-L4 arasında görülür. Genellikle Pelvik oblikite ile birlikte sola doğru açılanma görülür ve konkavite tarafta kısa bacak oluşur. Düşük derecede kompanse torasik açılanma olabilir. Apeksteki listesis zamanla annüler sorunlar doğurur ve bu tip hastalar artritik problemler yaşar. Lomber açılar diğer tiplere göre daha az progresiftir.
En sık görülen Çift Yapısal Skolyoz Torasik ve Lomber açılanmadır. Fleksiyonda açılanmalar kaybolmaz. Genel olarak sağ Torakal ve sol Lumbar açılanma oluşur. Kozmetik deformasyon daha az olmakla beraber, açı derecesi arttıkça özellikle bel ağrıları yoğun yaşanır.
İdiopatik Skolyoz
Infantile (Bebek) (0-3 yaş)
Genellikle Sağ Torakal Skolyoz olarak daha çok erkek bebeklerde görülür. Düşük Kilo, Prematüre Doğum, Mental Retardasyon, Kas Gelişim gecikmesi skolyoz oluşumunda etkendir. Vakaların %75’i bu dönemde kendi kendine düzelmektedir fakat progresif açılanmalar ciddi sorunlar doğurabilir.
Sağ-Sol Rib-Vertabra Açısı (RVA) progresyon hakkında önemli olabilecek bulgular verir. 20 dereceden fazla RVA farklılıkları ve Apeksteki 68 derecelik RVA progresyonun habercisidir.
Juvenile (Çocuk) (3-10 yaş)
Daha çok kız çocuklarda ve 10 yaşından önce görülür. Progresyona çok açıktır ve 3-6 ay aralıklı sürekli kontrol yapılmalıdır. Oluşabilecek subluksasyonlar düzenli kontrol edilmeli ve Kayropraktik manipulasyonlarla (HVLA) tedavi edilmelidir. Progresif açılanmalarda, sublukse omurlar düzenli olarak redükse edilmediği taktirde ağır deformiteler oluşturabilir.
Gençlerde görülen idiopatik skolyozlar çoğunlukla çocukluk döneminde atlanmış skolyozlardır.
Genç (Ergen) (>10 yaş)
Ergenlikten yetişkinliğe giden süreçte herhangi bir zamanda oluşabilir. Fiziksel görüntünün birey için en önemli döneminde ortaya çıkmasında ötürü, progresif vakalar hem fiziksel hemde duygusal sorunlara yol açabilir. 20 derecenin altındaki açılanmalarda erkek ve kızlarda oran 1:1 iken 20 derecenin üzerindeki açılanmalarda kızlardaki oran 5:1 olarak yükselmektedir. Progresivite 6/1000 olmasına karşın ergenlik döneminde mutlak suretle takip şarttır.
Fiziksel Bulgular
Ergenlikte Skolyoz hastalarında hem torakal kifozda hemde lumbar lordozda azalma görülmektedir.
Açı derecesi arttıkça torako-lumbar ROM’larda azalma görülür. (Fleksiyon/Ekstansiyon, Lateral Fleksiyon, Rotasyon)
Yetişkin Skolyoz hastalarında ciddi bel ağrıları vardır ama genç,ergenlerde bel sorunları pek görülmez.
Yapılan çalışmalarda Skolyoz hastaları: Düşük Postür (fiziksel görünüm), daha fazla hastalanma, daha fazla doktor ziyareti ve zayıf sosyal hayata sahip olduğu belirlenmiştir.
Bir çarpıcı araştırmada kadın skolyoz hastalarının %76'sı evlenememiştir.
Klinik Testler
Mutlaka Postür testi yapılmalı, omuzlar dahil tüm sırtta asimetri ve kamburluğa bakılmalıdır.
Fonksiyonel Skolyoz : Anatomik kısa bacak, Pelvik asimetrisi, Ayakta pronasyon, Kas Spazmı ve ağrı gibi faktörlerle ortaya çıkabilmektedir.
Adams Testi (Öne Fleksiyon)
Açılanmada düzelme Fonksiyonel Skolyoz, düzelme yoksa Yapısal Skolyozu gösterir.
İnclinometre ile sağ sol asimetri farkı ölçümü yapılır.
Lateral Fleksiyon Testi (Yana eğilme)
Konveks tarafa lateral fleksiyonda düzelme Fonksiyonel Skolyoza işarettir.
Sol torasik açılanmalar nörolojik yönden incelenmelidir:
Şiringomiyeli
Arnold Chiari Tip 1
Nörofibramatoz (Cafe-au-lait benekleri)
Diastematomiyeli (Lumbosakral Tüylenme)
Termografi
Skolyoz araştırmalarında denenmiş ve başarılı olmuş bir radyasyonsuz ve invazif olmayan güvenli bir tetkik yöntemidir. Yapılan bir araştırmada 154 çocuk üzerinde skolyoz tetkikinde %98.2 başarı sağlamış, takip sürecindede %91.1 başarı sağlanmıştır.
Radyografi
İki adet X-Ray görüntüleme yapılır:
1. Full Spine (AP veya PA)(ayakta çekilmeli)
İschium’dan üst servikale kadar, Pelvis ve Femur başları dahil olarak çekilir.
(AP/PA) grafide Spinöz Proses gözlemi:
Spinöz Proses Fonksiyonel Skoyozda konveks yöne (açılanmanın dış bükümüne) rotasyon yapar, yapısal Skolyozda ise konkav yöne (açılanmanın iç bükümüne) rotasyon yapar.
2. Full Spine Lateral (ayakta çekilmeli)
Cobb/Ferguson açısı ölçümü
1948 yılında Cobb tarafından belirlenmiş, Skolyoz açılanmada kullanılan primer metoddur.
Konkavite yönünde en fazla eğim gösteren üst ve alt uç vertabralar tespit edilir. Üst vertabranın üst, alt vertabranın alt end plate üzerine paralel doğru çizgi çekilir. Bu doğrulara 90 derece dikey çizgiler çekilerek, çizgilerin birbirini kestiği noktanın üst ve alt açısı skolyoz Cobb açısını gösterir.
Cobb metodu Skolyoz Araştırma Derneği tarafından primer metod olarak kabul edilmiş olsada, tam bir doğru açı vermemektedir. Aynı Cobb açısına sahip iki ayrı açılanma oluşumu olabilir.
Diğer bir ölçüm yöntemi de Ferguson yöntemidir.
Bu yöntemde üst ve alt end vertebranın merkezi ile apikal vertebra merkezi arasında çizilen çizgilerin kesişmesi ile oluşan açı eğriliğin derecesini vermektedir. Cobb metodu ile genellikle 4 derece civarında açı farkı olabilir.
Risser Metodu
Progresyon tahmini için matüritenin tayini gerekir. Risser işareti bunun için kullanılan en basit metoddur. Risser işareti iliak apofizdeki kalsifikasyon oranına göre belirlenir. İliak krest dörde bölünür.
Ossifikasyon lateralden mediale doğru gerçekleşir. Evre 4’de tamamını kaplar, evre 5’de iliak kemik ile aradaki boşluk da kapanır, füzyon olur.
Matürite için Risser işareti kullanıldığında, tanı anında evre 0 ya da 1 ise, ilerleme ihtimali evre 2,3 ya da 4 olmasına göre daha fazladır. Yine tanı anında açı fazla ise ilerleme ihtimali de artmaktadır.
Çocuk ve Ergenlerde İdiopatik Progresif Skolyoz
Epidemiyolojik çalışmalara göre "genetik taşıma vardır". (Baskın X-Kromozomu)
Ailede skolyoz varsa, %25 çocukta da olma ihtimali vardır. Her iki ebeveynde skolyoz bulunması, doğacak çocukta skolyoz olma ihtimalini %40 arttırır.
Vaka Kontrolü
Infant (Bebek) (0-3 yaş)
Beslenme (Emzirme döneminde Annenin Beslenmesi)
RVA farkı 20 derece ve üstü vakalarda Ortopedik yaklaşım olmalıdır.
Normal veya Hipermobil eklemler üstünde Kayropraktik uygulumalar bu dönemde kontraendikedir.
Hypomobil eklemlere Kayropraktik kısa kol manipulasyonlar konveksitenin azalmasında etkili olmaktadır.
Yetişkinlerde Skolyoz
30 derece altı açılarda progresyon ihtimali düşüktür. Primer önem Omurganın fonksiyonel harketliliğidir.
Bacak uzunluğu ve/veya Sakral baz deformite düzeltmeleri Fonksiyonel Lomber Skolyoz açılanmasını önemli ölçüde azaltabilir. 35 dereceye kadar olan Lomber açılanmalar 2-3 dereceye kadar düşürülebilir.
Lomber skolyoz yetişkinlerde bel ağrısı yapar. Özellikle kadınlarda ağrı şiddeti fazladır.
Torasik açılanmaların pelvik asimetrisi ile direk ilişkisi bulunmadığından açılanmada değişim gözükmez.
Yapısal skolyozda vertabral gövdelerdeki deformasyonlar manipulasyonla düzeltilemeyeceğinden açılanmada hiçbirzaman değişiklik beklenmez.
50 derece ve üstü açılarda progresyon ihtimali yüksektir. Ameliyat düşünülmelidir.
Korse
Lateral düzeltme amaçlı çelik korselere "breys" denmektedir. Vertebral rotasyonda minimal değişim göstermektedir fakat 1 günde 23 saat takılması oldukça zor ve hasta memnuniyetsizliği yüksektir.
Progresyona olan etkisi hakkında yapılan çalışmalarda korse takan hastaların %29 da progresyon oluşmazken, takmayan hastaların %15 de progresyon görülmemiştir. Buda etkisinin neredeyse olmadığı kanaati doğurmaktadır. Skolyoz hastası olan kız çocukları üzerinde yapılan çalışmada açılanma progresyonunda istatistiksel hiçbir veri farkına ulaşılamamıştır.
EMS (Elektrik Kas Stimulasyonu)
Paraspinal doku aktivasyonu ile belli kas gruplarının geliştirilmesi amaçlanarak uygulanmaktadır. Uyku esnasında stimulasyonun omurga üzerindeki stresi azaltabileceği düşünülmüştür.
Etkisi üzerine yapılan çalışmalarda açılanma üzerinde kayda değer değişim saptanmamış ve hatta uyku düzenini bozmuş, doku hassasiyetini arttırmış ve deri iritasyonuna sebep olmuştur.
Egzersiz
Yüzme ve/veya Omurga üzerindeki stresi azaltmaya yönelik Pilates veya Yoga gibi egzersizler Konveks taraftaki zayıf paraspinal kasların güçlendirilmesinde Konkav taraftaki Kronik kontrakte Fasyaların esnetilmesinde çok etkilidir.
Tembel egzersizleri ve/veya Schroth Egzersizleri de Skolyoz üzerinde önemli ölçüde başarılı sonuçlar alınmasında etkili olmuştur.
Kayropraktik Uygulama
Pelvik ve Sakral manipulasyonlar (HVLA), Üst Servikal manipulasyonlar (HVLA) ve Subluksasyon redüksiyonları, Yapısal Skolyozda progresyonda ve stabilizasyonda veya küçük açılanmaların düzeltilmesinde oldukça etkili olmaktadır. Lomber Fonksiyonel Skolyozda ise büyük oranda başarı sağlamaktadır.
Fonksiyonel Skolyoza sahip 1000 hasta üzerinde yapılan uygulamalarda %84 başarı sağlanmıştır. Açılanmada %6.8 tam düzelme, %35.6 yarıdan fazla düzelme, %41.2 yarım veya daha az düzelme görülmüştür, buna rağmen %16.4 düzelme olmamış veya progresyon oluşmuştur.
Kayropraktik Tedavi Protokolü:
Fonksiyonel Lomber skolyoz için Sakral ve Pelvik asimetri düzeltmeleri ile Vertabral Rotasyon ve Subluksasyon düzeltmeleri yapılır.
<25 derece için:
İlk 4 hafta boyunca haftada 3 düzeltme +KT+Egz
Kontrol süreci sonrası 4 hafta boyunca haftada 1D + KT+Egz
Kontrol süreci sonrası 3 ay boyunca ayda 1D+Egz
Kontrol süreci sonrası 3 ayda 1 takip gerekirse D+Egz
>25 derece için:
Ortopediye refere edilmeli veya birlikte hareket edilmelidir.
Fonksiyonel Torakal Skolyoz için Üst Servikal düzeltmeleri ile Vertabral rotasyon ve subluksasyon düzeltmeleri yapılır.
<25 derece için:
İlk 6 hafta boyunca haftada 2 düzeltme +KT+Egz
Kontrol süreci sonrası 4 hafta boyunca haftada 1D + KT+Egz
Kontrol süreci sonrası 3 ay boyunca ayda 1D+Egz
Kontrol süreci sonrası 3 ayda 1 takip gerekirse D+Egz
>25 derece için:
Ortopediye refere edilmeli veya birlikte hareket edilmelidir.
Yapısal Skolyoz
Progresyonu önleme veya geciktirme amaçlı Koruyucu Sağlık Prensibi
Düzenli takip, Subluksasyon Redüksiyonu ve Hypomobil segmentlere manipulasyon (HVLA)